Chúng tôi gặp anh khi anh mang cây chanh mang cho nhà hàng xóm. Một cây chanh bé mà quả chi chít, trĩu nặng rụng rơi trên đường mang đi cho, đựng đầy hai túi quần của anh. Khi xin anh mấy quả, anh nhất quyết không cho, bảo vào nhà mà lấy, đầy.
Hai đứa nhỏ vội lên xe anh chở về nhà trước, đứa lớn thì vì nghe trong nhà anh có đến 14 con chó, đứa nhỏ thì vì nghe trong nhà anh có đến 3 ao cá, mấy cái cần câu, muốn câu bao nhiêu cũng được. Chúng vội vã đi đến mức tôi hơi lo rồi cơm nước ra sao, có phiền anh không, vì người lớn chúng tôi phải ở nhà nấu nướng mớ đồ đi chợ về rồi mới vào được.
Chiều, vào đến nơi, chỗ ngôi nhà anh bảo đến 10 người ở cũng được, không thiếu thứ gì. Đi xuống một con đường đất lầy do mưa, chạy qua dòng suối nhỏ được bắc cầu ván gỗ.
Hai thằng nhỏ đang đứng câu cá, mồi câu là giun cuốc từ mảng đất ngay kế bên ao. Nào gà nào vịt nào ngan, nào dê nào chó chạy tung tăng, kêu quang quác, sủa inh ỏi, ra đón. Đi ngang một ngôi nhà gỗ nhỏ, là cái chuồng chắc cho ngan và vịt vì đầy dấu chân của chúng, rồi một căn nhà gỗ nhỡ, là chuồng dê. Đến một căn nhà gỗ to hơn ở giữa mảnh đất, ngó vào thấy chất củi, rồi một gà mái mẹ đang ấp trứng, anh chủ nhà kéo ra cái thùng carton bên trong có gà mái mẹ và 5 – 7 con gà con mới nở như cục bông tơ tròn ủm cho lũ nhỏ xem. Tôi ước chừng đây là nhà chứa gỗ và chuồng gà. Định há miệng hỏi: “Thế nhà anh đâu?” song thằng nhỏ đã gọi ra coi mấy con cá nó câu được.
Anh dẫn một vòng đi coi vườn, mảnh trên đồi sẽ để trồng cây bời lời (vỏ xay ra làm nhang, cây gỗ làm cọc trồng tiêu), đất xung quanh đã lên lúp xúp những cây cà phê xanh mướt. Anh hồ hởi nhắc đi nhắc lại, cây trồng mới 2 năm đã ra vụ quả đầu, sai cành và quả mập mạp thế này đây. Có những cây chanh vỏ mỏng và thơm từ lá đến quả, làm tôi nhớ cây chanh ở nhà cũ ngày xưa của ba má tôi trên Đà Lạt. Bên cạnh có những cây hoa hòe, nhỏ đến giờ tôi mới biết hình dáng và mùi hương của nó. Anh dẫn vào nhà cho xem hoa hòe đã phơi khô, tôi mới hiểu ra căn nhà 2 gian này là nhà chính của anh. Căn nhà vài bức tường bê tông anh tự đổ, vài bức tường đan bằng tre. Gian trong làm phòng ngủ, gian ngoài có chiếc giường làm chỗ ngồi ăn cơm, phía bên kia là bếp củi, bên cạnh chỗ chất củi và cho gà mái ấp, gà mẹ nuôi con mới nở (mà tôi đã nhầm tưởng là chuồng gà đấy). Lũ chó chạy lăng xăng dưới sàn.
Anh cứ vui vẻ bảo ở lại, anh bắt con ngan làm thịt, nhanh không ấy mà. Ăn xong rồi về. Từ chối mãi không được, mà sợ làm anh buồn. Anh bắt ngan, làm nhanh lắm, song buổi tối cũng xuống nhanh lắm! Lũ nhỏ cứ lo lắng rồi sao mà về, vì đường vừa dốc vừa lầy. Anh cứ loay hoay làm cơm, chúng tôi cũng loay hoay đứng ngồi nghe anh kể chuyện, muốn phụ cũng chả biết phụ gì.
Mà chắc đúng là nhà không thiếu thứ gì thật, cứ loay hoay mà chúng tôi đã được anh cho từ chanh, những quả chanh mọng nước, thơm lừng, mớ gừng bắc nhỏ mà thơm cay, cả những cái lông ngan đặc biệt (mỗi con chắc được vài cái lông), mà anh để dành giắt trên tường nhà. Xin lông về cho lũ nhỏ học viết bút lông (thôi thì không có lông ngỗng, ta dùng lông ngan vậy).
Rồi cuối cùng mâm cơm cũng dọn lên, khi trời bên ngoài đã nhá nhem tối, và cơn mưa vùng cao nguyên đã rơi dai dẳng bên ngoài kia. Có nồi canh măng ăn với miến. Anh vừa ăn đã bảo thịt ngan luộc bị ám khói rồi, trong khi chịu chúng tôi chả nghe mùi gì, chỉ thấy rất ngon. Anh bảo anh bán quán cơm ở Đồng Nai hai năm, nghe mùi là biết mặn nhạt, ngon dở liền. Cái rẫy này một tay anh làm cả, tất cả trên đất này một tay anh dựng. Có khách đến quý lắm. Thế rồi cả lũ chúng tôi hiểu luôn là đã bị giữ lại ngủ đêm ở đây rồi, tối thế này làm sao mà về. Nhà có cái giường ở gian trong, 4 cái gối anh giành hết cho “khách”. Anh mắc màn ngủ gian ngoài với 2 đứa nhỏ.
Nhà anh ở giữa đất trống, không tủ không màn treo, song tôi chỉ nghe mùi của tổ ấm. Chén bát rửa sạch bong. Chăn màn thơm mùi nắng. Chỉ phải tội cái giường làm từ gỗ anh tự xẻ, qua một mùa ván cong vênh, khấp khểnh nằm đau lưng. Đêm ngủ có lũ chó quây quần dưới đất, tự dưng thấy ấm và yên lòng vô kể.
Chỉ tội anh chả đủ tiền mua gạo cho chúng ăn cho đủ, dù anh xoay xở cho chúng ăn thêm cám gạo, những thức gì có quanh nhà chúng tự đi săn (có khi đớp luôn trứng ngan trứng vịt). Có con Tai To đầu đàn (mà anh bảo có người trả 2.5 triệu rồi song còn lâu anh mới bán), không hề sủa, mà còn cản lũ chó “trẻ trâu” sủa mấy đứa trẻ. Có hai con chó mẹ, giờ đã nhỏ hơn cả lũ con, lúc nào cũng ăn rất ít vì nhường cho con. Lũ chó đông song không bao giờ đuổi cắn gà vịt ngan dê, chỉ trừ lâu lâu chúng đuổi dỡn một tí, hay đuổi lũ ngan hỗn ăn tranh. Có lúc anh ngồi bên bếp lửa, lũ chó quay quần xung quanh, anh quay qua gãi lưng cho một con thủ thỉ: “Thôi chắc phải cho con đi ở nhờ rồi. Ở nhà không đủ gạo nuôi con nữa”. Vậy là anh đành phải bán bớt chó đi. Để ở nhà thương chúng lắm mà không đủ gạo cho chúng ăn đủ no.
Buổi sáng sớm, khi mặt trời còn chưa lên, đã nghe tiếng lục xục xúc cám, đun bếp cùa chủ nhà. Anh dậy cho gà vịt ngan ăn, cho dê, rồi cho chó ăn: “Phải cho chúng nó ăn trước rồi mình mới ăn. Sáng nào 4 giờ cũng dậy cho ăn, đếm xem có đủ hết không?”
Bữa ăn sáng, anh lại thổi nồi cơm. Gạo cấy từ ruộng ở quê anh, Nam Định, mang vào, vừa dẻo vừa thơm. Nấu thêm nồi canh vịt, ăn với bún cho ấm bụng. Lúc ăn, chuyện trò vui vẻ, anh kể chuyện anh tự hào nuôi được hai con gái lớn xong đại học rồi, con trai thì thành thạo hết việc làm rẫy, đủ 18 anh cho đi bộ đội chính quy. Anh bảo để cố mua được cái TV, tủ lạnh. Nghe đến đây mà buồn, thấy thiên đường của chúng tôi đang cố để trở thành nhà thành phố, mà chúng tôi đang coi là trần thế. Âu thì cũng là một vòng tuần hoàn.